Οι πρώτοι Σκύλοι-Οδηγοί τυφλών στην Ελλάδα, έχουν ήδη πιάσει δουλειά.

Τι σχέση μπορεί να έχουν μια εκπαιδεύτρια κινητικότητας και προσανατολισμού τυφλών, ένας εκπαιδευτής σκύλων κι ένα κουτάβι; Οι τρεις τους αποτελούν την απαρχή μιας νέας προσπάθειας στην Αθήνα, και την Ελλάδα γενικότερα, για τη δημιουργία Κέντρου Εκπαίδευσης Σκύλων-Οδηγών για τυφλούς. 

Από το 2007, η Αγγελική Βερυκοκάκη, εκπαιδεύτρια του Πανελλήνιου Συνδέσμου Τυφλών, και ο Θεόδωρος Τριάντης, εκπαιδευτής στο Ελληνικό Κέντρο Εκπαίδευσης Σκύλων, ένωσαν τις δυνάμεις τους για να πραγματοποιήσουν κάτι που παλαιότερα θα ακουγόταν όχι απλά ρομαντικό αλλά ακατόρθωτο. «Ξεκινήσαμε να ψάχνουμε τον τρόπο με τον οποίο θα μπορούσε το πρόγραμμα να έχει εφαρμογή και στην Ελλάδα πάνω από μια τριετία. Η όλη προσπάθεια ξεκίνησε από μηδενική βάση καθώς στη χώρα μας δεν υπήρχαν εκπαιδευτές σκύλων-οδηγών και φυσικά ούτε σκύλοι-οδηγοί. 

Η κ. Βερυκοκάκη είναι η πρώτη εκπαιδεύτρια κινητικότητας και προσανατολισμού τυφλών στην Ελλάδα που έμαθε να εκπαιδεύει σκύλους με στόχο να προχωρήσει στην εκπαίδευση σκύλων-οδηγών. Από την αρχή της προσπάθειας μέχρι σήμερα έχει γίνει μεγάλη πρόοδος. Η νομοθεσία έχει αλλάξει προς το καλύτερο και διευκολύνει πλέον τους σκύλους-οδηγούς να έχουν πρόσβαση στα περισσότερα μέρη, η εκπαίδευση των πρώτων σκύλων έχει ολοκληρωθεί, και πλέον έχουν δημιουργηθεί και άλλες σχολές εκπαίδευσης σκύλων-οδηγών. Οι πρώτοι σκύλοι έχουν πιάσει δουλειά από το τέλος του 2012.

Στην Ελλάδα υπάρχουν 22.000 εγγεγραμμένοι τυφλοί. Ο Πανελλήνιος Σύνδεσμος Τυφλών αριθμεί 5.000 μέλη. Σύμφωνα με την κυρία Βερυκοκάκη, ο σκύλος-οδηγός προσφέρει στον τυφλό χρήστη μεγαλύτερη ασφάλεια, ανεξαρτησία και άνεση (τα τρία «Α» της εκπαίδευσης στην κινητικότητα και τον προσανατολισμό των τυφλών ατόμων).
«Ειδικά σε μια πόλη όπως είναι η Αθήνα, όπου η ζωή των τυφλών αντί να διευκολύνεται, δυστυχώς δυσκολεύεται, ο σκύλος-οδηγός είναι απαραίτητος καθώς ο χρήστης αποφεύγει πιο εύκολα τα εμπόδια, είναι πιο ασφαλής όταν διασχίζει τους δρόμους ή όταν μπαίνει στο μετρό», λέει η κυρία Βερυκοκάκη και συνεχίζει:
«Από την άλλη, αρχίζουν να κυκλοφορούν όλο και περισσότεροι τυφλοί και σε μεγαλύτερη συχνότητα στην πόλη. Οι Αθηναίοι τυφλοί, ωστόσο -οφείλω να πω- τολμούν και κυκλοφορούν είτε με δική τους πρωτοβουλία είτε μετά από εκπαίδευση στο Σύνδεσμο. Δεν φοβούνται και αυτό αποτελεί για μας ακόμη μεγαλύτερο έναυσμα στην προσπάθεια που κάνουμε. Βέβαια και οι συμπολίτες μας έχουν αλλάξει νοοτροπία. Ο τυφλός δεν είναι πια περιθώριο».

Τα κριτήρια επιλογής
Ποιες προϋποθέσεις πρέπει να πληρούν οι τυφλοί και οι σκύλοι

Δεν μπορούν όλοι οι τυφλοί να αποκτήσουν σκύλο-οδηγό. Κύρια προϋπόθεση είναι να αγαπούν τα ζώα. Επίσης, πρέπει να έχουν εκπαιδευτεί στην κινητικότητα και τον προσανατολισμό και να κυκλοφορούν μόνοι τους με το λευκό μπαστούνι. Να έχουν σχετική οικονομική ανεξαρτησία και γενικότερη αυτονομία στην καθημερινή τους ζωή για να μπορέσουν να συντηρήσουν και να περιποιηθούν τους σκύλους.
Αν πληρούν αυτές τις προϋποθέσεις, περνούν στην εκπαίδευση. Ο εκπαιδευτής τούς βάζει να δουλέψουν μαζί με τους σκύλους για τρεις-τέσσερις εβδομάδες.
Οταν ο σκύλος και ο τυφλός πάνε στο σπίτι, ο εκπαιδευτής εξακολουθεί για ένα διάστημα να τους έχει υπό την εποπτεία του. Ο σκύλος μένει με τον τυφλό για έξι έως οκτώ χρόνια, μετά παίρνει άλλο.
Η επιλογή σκύλων-οδηγών γίνεται από τη γέννα. Από μία ή και δύο γέννες μπορεί να βγει κατάλληλο μόνο ένα κουτάβι. Δεν κάνουν όλα τα είδη σκύλων για οδηγοί.
Προτιμούνται τα golden retriever και τα Labrador. Στην Αγγλία το τελευταίο διάστημα χρησιμοποιούν διασταύρωσή τους. Σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, μάλιστα, επιλέγονται πρωτίστως οι γονείς των κουταβιών.

Αφού επιλεγούν, τα κουτάβια πηγαίνουν σε οικογένειες ή σε εθελοντές που θα τα «εντάξουν» στην καθημερινότητα. Θα μάθουν να περπατούν, να μπαίνουν σε ασανσέρ, να ανεβαίνουν σε μεταφορικά μέσα, να διασχίζουν δρόμους, έτσι ώστε ο σκύλος να πάρει όλες τις εμπειρίες που χρειάζεται όταν βγει με τον τυφλό. Αφού κοινωνικοποιηθεί, μπαίνει στη σχολή για εκπαίδευση και την εξειδίκευση του σκύλου-οδηγού. Τα σκυλιά αυτά λειτουργούν με κώδικες. Μαθαίνουν ότι με το που μπαίνει το ειδικό σαμάρι, είναι ώρα δουλειάς. Οταν περάσουν και αυτό το στάδιο, γίνεται η αξιολόγηση από τους εκπαιδευτές των τυφλών για το ποιοι τυφλοί μπορούν να έχουν σκύλο-οδηγό.

Οι κανονισμοί στο εξωτερικό

Η απόκτηση σκύλων-οδηγών στις ευρωπαϊκές χώρες είναι πολύπλοκο θέμα. Μπορεί να υπάρχουν στην ίδια χώρα πολλοί κανονισμοί με διαφορές ανά περιοχή, ενώ σε άλλες χώρες δεν υπάρχει κανένας κανονισμός. Γενικότερα η πρόσβαση για τους ιδιοκτήτες σκύλων-οδηγών εξαρτάται από την καλή θέληση και την ενημέρωση του προσωπικού.  

Ενδεικτικά:

Δανία
Κάθε χρόνο η Τοπική Αυτοδιοίκηση της Δανίας και ο Δανέζικος Σύνδεσμος Τυφλών διαπραγματεύονται την τιμή των σκύλων-οδηγών. Η τιμή το 2007 είναι 20.809 ευρώ. Το άτομο που επιθυμεί να αποκτήσει ένα σκύλο-οδηγό κάνει αίτηση στο δήμο που ανήκει, καθώς χρηματοδοτεί τη συμμετοχή στο πρόγραμμα εκπαίδευσης στη χρήση σκύλου-οδηγού.

Αγγλία
Δεν υπάρχουν κρατικές ρυθμίσεις. Οι δημόσιες συγκοινωνίες επιτρέπουν στους σκύλους-οδηγούς να μετακινούνται σε τρένα και λεωφορεία. Η πρόσβαση σε δημόσιους χώρους επαφίεται στην καλή θέληση.

Βέλγιο
Οι χρήστες σκύλων-οδηγών είναι 350-400. Οι οργανώσεις των τυφλών εργάζονται για την υιοθέτηση ενός εθνικού νόμου σχετικά με την πρόσβαση των σκύλων-οδηγών οι οποίοι παρέχονται δωρεάν.

Γαλλία
Οι ιδιοκτήτες σκύλων-οδηγών ανέρχονται στους 1.500. Από το 1987 ο νόμος προβλέπει ελεύθερη πρόσβαση σε όλους τους δημόσιους χώρους. Οι σκύλοι παρέχονται δωρεάν.

Γερμανία
Καταγράφονται 1.500-2.000 χρήστες σκύλων-οδηγών. Η πρόσβαση μπορεί να απαγορευτεί σε νοσοκομεία και σχολεία. Οι οδηγοί ταξί υποχρεούνται να δέχονται τους σκύλους-οδηγούς. Το κόστος της εκπαίδευσης του τυφλού και του σκύλου μαζί (15.400 ευρώ) καλύπτεται από χρηματοδοτούμενα προγράμματα.

Ελβετία
Περίπου 350 άτομα χρησιμοποιούν σκύλους-οδηγούς. Η πρόσβαση δεν επιτρέπεται σε καταστήματα που έχουν σχέση με την υγεία και τη διατροφή. Οι σκύλοι-οδηγοί παρέχονται δωρεάν στους τυφλούς οι οποίοι λαμβάνουν από το κράτος ένα ποσό ως επίδομα για τη διατροφή, τον εξοπλισμό και τα έξοδα του κτηνιάτρου.

Ιρλανδία
120 οι ιδιοκτήτες σκύλων-οδηγών. Πληρώνουν 0,50 ιρλανδική λίρα ως το τέλος της εκμίσθωσης για το σκύλο τους και μια ονομαστική τιμή πέντε ιρλανδικών λιρών για τη διαμονή και τη διατροφή τους για τρεις εβδομάδες στο Ιρλανδικό Κέντρο Εκπαίδευσης Σκύλων-Οδηγών για τυφλούς.

Ισπανία
Περίπου 562 οι ιδιοκτήτες. Υπάρχουν σαφείς ρυθμίσεις σχετικά με την πρόσβαση των σκύλων-οδηγών (δωρεάν) σε όλες τις αυτόνομες κοινότητες της Ισπανίας, εκτός από τη La Rioja.

Ιταλία
Από το 1988 ο νόμος προβλέπει ότι ένα τυφλό άτομο έχει το δικαίωμα να συνοδεύεται από το σκύλο-οδηγό (δωρεάν) στα μέσα μαζικής μεταφοράς, δημόσια κτίρια και καταστήματα.

Κροατία
Εχουν ελεύθερη πρόσβαση σε όλους σχεδόν τους δημόσιους χώρους.

Ολλανδία
Καταγράφονται 500 ιδιοκτήτες. Δεν υπάρχουν σαφείς κανονισμοί στη νομοθεσία.
Η πρόσβαση των σκύλων-οδηγών επιτρέπεται σχεδόν παντού.

Ρωσία
800 ιδιοκτήτες. Υπάρχουν κανονισμοί μόνο για τη συγκοινωνία από το 1965. Το κόστος εκπαίδευσης του σκύλου είναι 3.500 ευρώ. Οι σκύλοι-οδηγοί παρέχονται δωρεάν στα μέλη του Πανρωσικού Συνδέσμου Τυφλών.

Σλοβακία
54 ιδιοκτήτες. Η τιμή ενός σκύλου-οδηγού ανέρχεται στα 2.200 δολάρια. Οι σκύλοι παρέχονται δωρεάν στους τυφλούς, των οποίων το εισόδημα δεν υπερβαίνει δύο φορές το ελάχιστο του βασικού εισοδήματος. Πάνω από αυτό το όριο απαιτείται οικονομική συμμετοχή που αξιολογείται αναλόγως. Εξι φορές πάνω από το βασικό εισόδημα, ο χρήστης καλύπτει όλο το κόστος.

Φινλανδία
205 άτομα χρησιμοποιούν σκύλο-οδηγό. Δεν υπάρχει πρόβλημα στην πρόσβαση. Οι σκύλοι δίνονται δωρεάν.